قلم

انشاءلله ابتدا به طور خلاصه به تفسیر آیه شریفه «بسم الله الرحمن الرحیم» می پردازیم و سپس تفسیر سوره مبارکه واقعه را آغاز می کنیم .

برای جلوگیری از طولانی شدن متن ها ، این مطالب در چند بخش ارائه خواهند شد .

بسم الله الرّحمن الرّحیم

ابتدا از لحاظ اعراب «بسم الله الرحمن الرحیم» را مورد بررسی قرار می دهیم :

(بسم) جار و مجرور متعلق به خبر محذوف . و مبتدا محذوف تقدیرا

(اللّه) لفظ جلاله مضاف إلیه و مجرور

(الرحمن) صفت برای لفظ جلاله مجرور به تبعیت از لفظ جلاله

(الرحیم) صفت دوم برای لفظ جلاله مجرور به تبعیت (1)

تفسیر :

میان همه مردم جهان رسم است که هر کار مهم و پر ارزشى را به نام بزرگى از بزرگان آغاز مى ‏کنند . آیا بهتر نیست که براى پاینده بودن یک برنامه و جاوید ماندن یک تشکیلات ، آن را به موجود پایدار و جاویدانى ارتباط دهیم که فنا در ذات او راه ندارد ؟

از میان تمام موجودات آنکه ازلى و ابدى است تنها ذات پاک خدا است و به همین دلیل باید همه چیز و هر کار را با نام او آغاز کرد و در سایه او قرار داد و از او استمداد نمود لذا در نخستین آیه قرآن مى ‏گوئیم" بنام خداوند بخشنده بخشایشگر"

این کار نباید تنها از نظر اسم و صورت باشد ، بلکه باید از نظر واقعیت و معنى با او پیوند داشته باشد . (2)

خواهید پرسید که دلیل قرآنى این معنا چیست؟ در پاسخ مى‏ گوئیم دلیل آن این است که خداى تعالى در چند جا از کلام خود بیان فرموده : که آنچه براى رضاى او و به خاطر او و به احترام او انجام نشود باطل و بى اثر خواهد بود ، و نیز فرموده : بزودى بیک یک اعمالى که بندگانش انجام داده مى ‏پردازد و آنچه به احترام او و به خاطر او انجام نداده‏ اند نابود و هباء منثورا مى ‏کند ، و آنچه به غیر این منظور انجام داده‏ اند ، حبط و بى اثر و باطل مى ‏کند و نیز فرموده : هیچ چیزى جز وجه کریم او بقاء ندارد ، در نتیجه هر چه به احترام او و وجه کریمش و به خاطر رضاى او انجام شود ، و به نام او درست شود باقى مى ‏ماند ، چون خود او باقى و فنا ناپذیر است ، و هر امرى از امور از بقاء، آن مقدار نصیب دارد ، که خدا از آن امر نصیب داشته باشد . (3)

به همین دلیل در احادیثی مى ‏خوانیم :

پیامبر اکرم (ص) : « هر کار مهمى که بدون نام خدا شروع شود بیفرجام است.»

امیر مؤمنان على (ع) پس از نقل این حدیث اضافه مى ‏کند" انسان هر کارى را مى‏ خواهد انجام دهد باید بسم‏ الله بگوید یعنى با نام خدا این عمل را شروع مى ‏کنم ، و هر عملى که با نام خدا شروع شود خجسته و مبارک است . "

و نیز مى‏ بینیم امام باقر (ع) مى ‏فرماید :" سزاوار است هنگامى که کارى را شروع مى ‏کنیم، چه بزرگ باشد چه کوچک ، بسم‏ الله بگوئیم تا پر برکت و میمون باشد."

به همین مناسبت خداوند بزرگ در نخستین آیات که به پیامبر وحى شد دستور مى‏ دهد که در آغاز شروع تبلیغ اسلام این وظیفه خطیر را با نام خدا شروع کند: اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ .

و باز روى همین اصل ، تمام سوره‏ هاى قرآن با بسم‏ الله آغاز مى ‏شود تا هدف اصلى که همان هدایت و سوق بشر به سعادت است از آغاز تا انجام با موفقیت و پیروزى و بدون شکست انجام شود .

تنها سوره توبه است که بسم‏ الله در آغاز آن نمى ‏بینیم چرا که سوره توبه با اعلان جنگ به جنایتکاران مکه و پیمان‏شکنان آغاز شده و اعلام جنگ با توصیف خداوند به" رحمان و رحیم" سازگار نیست .

از آنچه گفتیم این حقیقت نیز روشن شد که گفتن"بسم‏ الله" در آغاز هر کار هم به معنى" استعانت جستن" به نام خدا است ، و هم" شروع کردن به نام او" و این دو یعنى" استعانت" و" شروع" که مفسران بزرگ ما گاهى آن را از هم تفکیک کرده‏ اند و هر کدام یکى از آن دو را در تقدیر گرفته ‏اند به یک ریشه باز مى‏ گردد ، خلاصه این دو لازم و ملزوم یکدیگرند یعنى هم با نام او شروع مى‏ کنم و هم از ذات پاکش استمداد مى ‏طلبم . (2)

«بسم‏ الله» آرم و نشانه‏ ى مسلمانى است و باید همه کارهاى او رنگ الهى داشته باشد . همان گونه که محصولات و کالاهاى ساخت یک کارخانه ، آرم و علامت آن کارخانه را دارد ؛ خواه به صورت جزیى باشد یا کلّى . مثلاً یک کارخانه چینى سازى ، علامت خود را روى تمام ظروف مى‏ زند ، خواه ظرف‏هاى بزرگ باشد یا ظرف‏هاى کوچک . یا اینکه پرچم هر کشورى هم بر فراز ادارات و مدارس و پادگان‏هاى آن کشور است و هم بر فراز کشتیهاى آن کشور در دریاها و هم بر روى میز ادارى کارمندان . (4)

انسانها نیز باید در برنامه زندگى چنین باشند ، اساس و پایه کار را بر رحمت و محبت قرار دهند و توسل به خشونت را براى مواقع ضرورت بگذارند، قرآن 114 سوره دارد، 113 سوره با" رحمت" آغاز مى‏ شود ، تنها سوره توبه که با اعلان جنگ و خشونت آغاز مى ‏شود و بدون بسم‏ الله است ! (2)

«بسم‏ الله» گام اوّل در مسیر بندگى و عبودیّت است .

«بسم‏ الله» مایه فرار شیطان است . کسى که خدا را همراه داشت ، شیطان در او مؤثّر نمیافتد .

«بسم‏ الله» عامل قداست یافتن کارها و بیمه کردن آنهاست .

«بسم‏ الله» ذکر خداست ، یعنى خدایا! من تو را فراموش نکرده‏ ام .

«بسم‏ الله» بیانگر انگیزه ماست ، یعنى خدایا هدفم تو هستى نه مردم ، نه طاغوت‏ها و نه جلوه‏ ها و نه هوس‏ها .

امام رضا علیه السلام فرمود : «بسم‏ الله» به اسم اعظم الهى، از سیاهى چشم به سفیدى آن نزدیک‏تر است . (4)

در اینجا توجه به یک نکته لازم است و آن اینکه ما در همه جا بسم‏ الله مى‏ گوئیم چرا نمى ‏گوئیم بسم الخالق یا بسم الرازق و مانند آن ؟! نکته این است که "اللَّه" جامعترین نامهاى خدا است و همه صفات او را یک جا بازگو مى ‏کند ، اما نام هاى دیگر اشاره به بخشى از کمالات او است ، مانند خالقیت و رحمت او و مانند آن . (2)

ادامه دارد ...

منابع :

1 - الجدول فی اعراب القرآن

2 - تفسیر نمونه

3 - ترجمه تفسیر المیزان

4 - تفسیر نور